Az illuminált kalligráfus
2015. szeptember 05. írta: PekZo

Az illuminált kalligráfus

A legtöbben ma nyűgként éljük meg az általános iskola írásoktatását, a betűk "szépre" gyakorlását. Valószínűleg nem ebbe a körbe tartozott volna a XVI. századi kalligráfia egyik legnagyobb mestere, Bocskay György. Az általa készített írásmintakönyvet Joris Hoefnagel illuminációi teszik minden tekintetben egyedülálló műalkotássá egy olyan században, amikor a könyvnyomtatás nagy ütemben szorította ki a kéziratokat.

miracaligraphiaemonumenta-folio-118.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 118. folio

Bocskay György 1525 körül született Rasinjában (régi magyar nevén Apajkeresztúr, illetve Raszinyakeresztúr), a rendelkezésre álló adatok szerint 1548 körül már valószínűleg a magyar udvari kancellária szolgálatában állt. A dokumentumok írnokként (scriba), titkárként (secretarius), történetíróként (annaligraphus) hivatkoznak rá, ő saját magát királyi tanácsosnak mondja az egyik írásmintakönyvében. Élete végéig az udvar szolgálatában állt, az oklevelek elkészítése mellett részt vett I. Miksa császár síremlékének elkészítésében is, a halál 1575 márciusában érte.  

Joris Hoefnagel Antwerpenben született 1542-ben. Apja gyémántkereskedéssel és luxuscikkek forgalmazásával foglalkozott, így anyagi kerete birtokában fia valódi humanista nevelést kapott, több nyelven beszélt, verselt és zenélt, rajzolt, festett és az egyik utolsó kéziratilluminátor volt.

Az 1560-as években több országban is élt hosszab-rövidebb ideig: Franciaországban (1560-63), Spanyolországban (1563-67), Angliában (1568). Hazatérése után, 1569-től Antwerpen spanyol csapatok általi ostromáig, 1576-ig szülővárosában élt, megházasodott és egy gyermeke is született.

Mivel a családi vagyon jó része a fosztogatás áldozata lett 1577-ben, a térképész Abraham Orteliussal nagy útra indult: Frankfurt, Augsburg és München érintésével, Velencén és Rómán át végül Nápolyig jutottak. Az utazások során előbb V. Albert bajor hercegnek, majd Allessandro Farnese bíborosnak is a figyelmébe ajánlották a művészt, aki végül a müncheni ajánlatot fogadta el. Kálvinistaként 1591-ben el kellett hagynia a bajor udvart, mert nem volt hajlandó katolikusnak vallani magát., ekkor lépett II. Rudolf császár szolgálatába. Előbb Frankfurt am Mainban élt, de 1594-ben innen is menekülnie kellett a hite miatt, így végül Bécsben telepedett le élete hátralévő részére, illetve Prágában fordult meg számos alkalommal, ahol egyébként II. Rudolf az udvarát tartotta.

A Mira Calligraphiae Monumenta a két fenti alkotó furcsa "együttműködéséből" született, hiszen Hoefnagel 15 évvel Bocskay halála után kezdte el az akkor már 30 éve létező kézirat illuminálását. Bocskay 1561-62-ben készítette el az írásmintakönyvét, valószínűleg azzal a céllal, hogy tehetségére felhívja I. Ferdinánd figyelmét, és hogy megmutassa a szépírás egyfajta felsőbbrendűségét a nyomtatáshoz képest. Mikor Hoefnagel kezébe kapta a könyvet, azzal a céllal is kezdett bele a munkájába, hogy megmutassa a képek erejét az írott szó fölött. Mindenesetre a végeredmény egy olyan kivételes kézirat, ami gyönyörűen egyesíti a kalligráfia szépségét az illumináció nagyszerű részletgazdagságával.

Hoefnagel felhasználta a II. Rudolf csodakamrájában felhalmozott kincseket, érdekességeket is, virág-, gyümölcs és rovarillusztrációi aprólékosságuk és természethűségük miatt hatással voltak a XVII. századi csendélet-festészetre és természettudományra is. Külön érdekes, hogy a kéziraton ábrázolt tulipánok néhány évtizeddel a tulipán európai megjelenése után készültek, a bécsi császári botanikus kertben Carolus Clusius 1573-ban ültetett először tulipánhagymát. Hoefnagel jó barátságban volt Clusiussal, aki botanikusként minden bizonnyal segítségére lehetett Hoefnagel illusztrációinál is.

Az általa alkalmazott trompe l'oeil (szemet becsapó) technika a korabeli "3D technika" csúcsa volt, a lapot "átszúró növényszárak" (pl. 56. vagy 89. folio lentebb) a lap másik oldalán is "folytatódnak" így téve teljessé az illúziót. Hoefnagel alkotása a könyv végén található kis- és nagybetű mintasor, mely szintén számos groteszket tartalmaz díszítésként, egzotikus állatok és növények vonulnak fel képzeletbeli lényekkel. A végső alkotás remek darabja lehetett akár a II. Rudolf által olyannyira kedvelt wunderkammernek, csodakamrának is, a maga sajátosos módján egyesítve az ember és természet alkotásait, ugyanúgy, ahogy a csodakamra hivatása volt kicsiben megjeleníteni az univerzumot.

Van olyan vélekedés is (Matthew D. Lincoln), hogy a kézirat egyéb erényei mellett remek példája a rudolfi udvar mágia és okkultizmus iránti érdeklődésének, és olyan rejtett utalásokat is tartalmaz, amit csak a beavatottak értettek meg. Lee Hendrix érvelése szerint az alkotás a paracelsusi filozófia megjelenítése, ami szerint a természet meghaladja az írott szót, valódi tudásért az eredeti forráshoz, a természethez kell fordulni, nem pedig a szövegekhez.

Annyi mindenesetre bizonyos, hogy a szépség befogadásához, legyen szó szépírásról vagy egy tulipán rajzáról, nem kell beavatottnak lenni, a kézirat következő részleteiből ez, azt gondolom, mindenképpen be fog bizonyosodni.

  miracaligraphiaemonumenta-folio-003-full.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 3. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-003.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 3. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-007-full.jpg Bocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 7. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-007.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 7. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-009-full.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 9. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-009.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 9. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-010.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 10. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-011-b.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 11. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-011.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 11. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-016.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 16. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-025.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 25. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-043.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 43. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-053.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 53. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-056.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 56. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-057.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 57. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-060.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 60. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-065.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 65. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-066.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 66. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-073.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 73. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-074-b.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 74. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-074.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 74. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-076.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 76. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-077.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 77. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-085.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 85. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-086.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 86. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-088.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 88. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-089-b.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 89. folio: Bocskay 1562-es keltezésemiracaligraphiaemonumenta-folio-089.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 89. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-089v.jpga 89. folio hátoldala a másik oldalról átfúródó növényszárral

miracaligraphiaemonumenta-folio-099.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 99. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-112.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 112. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-112-b.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 112. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-130.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 130. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-132.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 132. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-132v.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 132v. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-133v.jpgBocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 133v. foliomiracaligraphiaemonumenta-folio-146v.jpg Bocskay György - Joris Hoefnagel, Mira Calligraphiae Monumenta - 146v. folio

 

Források:

http://www.getty.edu/art/collection/objects/1487/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-mira-calligraphiae-monumenta-flemish-and-hungarian-fols-1-129-written-1561-1562-illumination-added-about-1591-1596/

https://hu.wikipedia.org/wiki/Kalligr%C3%A1fia

http://d2aohiyo3d3idm.cloudfront.net/publications/virtuallibrary/089236212X.pdf

http://www.strangescience.net/bockhoef.htm

http://matthewlincoln.net/2013/10/24/mira-calligraphiae-monumenta.html

https://hu.wikibooks.org/wiki/Heraldikai_lexikon/Bocskay_Gy%C3%B6rgy

https://en.wikipedia.org/wiki/Joris_Hoefnagel

http://tudasbazis.sulinet.hu/hu/muveszetek/muveszettortenet/muveszettortenet-10-evfolyam/muveszet-es-tudomany-georg-joris-hoefnagel/illusztracio-bocskay-gyorgy-mira-calligraphiae-monumenta-cimu-irasmintakonyveben

https://en.wikipedia.org/wiki/Cabinet_of_curiosities

 

Képek:

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2407/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-butterfly-marine-mollusk-and-pear-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.7716,0.50 - 118 - Butterfly, Marine Mollusk, and Pear

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2284/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-love-in-a-mist-sweet-cherry-and-spanish-chestnut-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 003 - Love-in-a-Mist, Sweet Cherry, and Spanish Chestnut

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2288/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-fly-caterpillar-pear-and-centipede-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 007 - Fly, Caterpillar, Pear, and Centipede

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2289/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-spider-love-in-a-mist-potter-wasp-and-red-currant-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 009 - Spider, Love-in-a-Mist, Potter Wasp, and Red Currant

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2290/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-damselfly-french-rose-spanish-chestnut-and-spider-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 010 - Damselfly, French Rose, Spanish Chestnut, and Spider

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2291/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-wainscot-french-rose-wasplike-insect-english-daisy-and-caterpillar-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,1.0096,1.00 - 011 - Wainscot, French Rose, Wasplike Insect, English Daisy, and Caterpillar

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2296/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-speckled-wood-talewort-garden-pea-and-lantern-plant-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.2396,0.8553,2.14 - 016 - Speckled Wood, Talewort, Garden Pea, and Lantern Plant

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2306/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-insect-tulip-caterpillar-spider-and-pear-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 025 - Insect, Tulip, Caterpillar, Spider, and Pear

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2327/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-scarlet-turk's-cap-rhinoceros-beetle-and-pomegranate-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/ - 043 - Scarlet Turk's Cap, Rhinoceros Beetle, and Pomegranate

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2337/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-rocket-larkspurs-tulip-scorpion-millepede-and-european-filbert-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.8474,0.57 - 053 - Rocket Larkspurs, Tulip, Scorpion, Millepede, and European Filbert

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2340/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-chard-leaves-and-red-winged-grasshopper-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,1.1132,0.95 - 056 - Chard Leaves and Red-Winged Grasshopper

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2341/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-creeping-forget-me-not-insect-and-planthopper-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.4352,0.72 - 057 - Creeping Forget-Me-Not, Insect, and Planthopper

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2350/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-damselflies-spanish-iris-and-star-of-bethlehem-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.9450,0.67 - 065 - Damselflies, Spanish Iris, and Star-of-Bethlehem

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2351/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-terrestrial-mollusk-poppy-anemone-and-crane-fly-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,1.0154,0.72 - 066 - Terrestrial Mollusk, Poppy Anemone, and Crane Fly

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2359/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-carnation-martagon-lily-and-pear-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.7253,0.46 - 073 - Carnation, Martagon Lily, and Pear

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2360/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-damselfly-carnation-insect-caterpillar-ladybird-english-walnut-and-marine-mollusk-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.9606,0.64 - 074 - Damselfly, Carnation, Insect, Caterpillar, Ladybird, English Walnut, and Marine Mollusk

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2362/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-dragonfly-pear-carnation-and-insect-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5063,0.8082,1.00 - 076 - Dragonfly, Pear, Carnation, and Insect

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2363/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-insect-english-walnut-saint-john's-wort-and-crayfish-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.7253,0.46 - 077 - Insect, English Walnut, Saint John's Wort, and Crayfish

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2362/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-dragonfly-pear-carnation-and-insect-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5063,0.8082,1.00 - 085 - Flower Arrangements, Peacock, Butterflies, and Insect

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2372/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-the-burning-of-troy-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.5222,0.60 - 086 - The Burning of Troy

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2374/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-kidney-bean-and-english-daisy-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.7574,0.46 - 088 - Kidney Bean and English Daisy

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2375/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-insects-basil-thyme-and-land-snails-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.4704,0.69 - 089 - Insects, Basil Thyme, and Land Snails

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2386/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-damselflies-caterpillars-carnation-and-poet's-jasmine-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.7066,0.72 - 099 - Damselflies, Caterpillars, Carnation, and Poet's Jasmine

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2399/joris-hoefnagel-and-georg-bocskay-butterfly-sweet-cherry-and-land-snails-flemish-and-hungarian-1561-1562-illumination-added-1591-1596/?dz=0.5000,0.4415,0.83 - 112 - Butterfly, Sweet Cherry, and Land Snails

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2421/joris-hoefnagel-guide-for-constructing-the-letter-a-flemish-and-hungarian-about-1591-1596/?dz=0.5000,0.7253,0.46 - 130 - Guide for Constructing the Letter A

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2425/joris-hoefnagel-guide-for-constructing-the-letter-e-flemish-and-hungarian-about-1591-1596/?dz=0.5000,1.0146,0.72 - 132 - Guide for Constructing the Letter E

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2426/joris-hoefnagel-guide-for-constructing-the-letter-f-flemish-and-hungarian-about-1591-1596/?dz=0.5000,0.4314,0.86 - 132v - Guide for Constructing the Letter F

http://www.getty.edu/art/collection/objects/2428/joris-hoefnagel-guide-for-constructing-the-letter-h-flemish-and-hungarian-about-1591-1596/?dz=0.5000,0.6467,0.86 - 133v - Guide for Constructing the Letter H

süti beállítások módosítása